Het zout der aarde – Józef Wittlin

Het is juli 1914 en de keizer van Oostenrijk-Hongarije tekent een oorlogsverklaring aan Servië. Die ‘ceremonie’ vindt plaats op een -letterlijk én figuurlijk – grote afstand van Piotr, die in een uithoek van het immense Habsburgse keizerrijk woont.

Piotr is een simpele ziel, ongeletterd en goedgelovig en hij vereert de keizer als een godheid. Hij doet klusjes op het dorpsstationnetje en zijn kostbaarste bezit is een afgedankte baanwachterspet.

Na enkele weken bereikt het wereldgebeuren Piotr dan toch. Wanneer hij zijn dienstoproep krijgt, aan hem voorgelezen door een gendarme, is het alsof God zelf hem een bevel heeft gegeven.

Hij begint zijn reis naar het front en probeert te begrijpen wat er in de wereld om hem heen allemaal speelt…

De eerste Nederlandse vertaling van Het zout der aarde werd in 1937 gezamenlijk uitgegeven door de uitgeverijen Allert de Lange en Wereldbibliotheek. Zij waren getipt door Joseph Roth, die goed bevriend was met Józef Wittlin. De vertaling werd destijds gemaakt door Abraham Elias Boutelje, die amper zes jaar later in Sobibor door de nazi’s werd vermoord.

Deze ontstaansgeschiedenis van het boek in de Nederlandse vertaling is vermeldenswaardig, maar aanvankelijk was Het zout der aarde bestemd als deel van een trilogie. Helaas gingen het tweede en derde deel verloren toen in 1940 de koffer van Wittlin in zee werd gegooid. De auteur heeft de romans nooit meer herschreven, waardoor het verdere lot van Piotr voor altijd onbekend zal blijven.

Het verhaal speelt zich af aan het begin van de Eerste Wereldoorlog en werd geschreven in de jaren dertig van de vorige eeuw. De fijn beschreven, alledaagse details zijn een accuraat verslag van de toenmalige manier van leven. Daarnaast is het een klassieke oorlogsroman met een sterk pacifistisch verhaal over de gevolgen van oorlog voor ‘de gewone’ man.

Deze fascinerende roman met bijtende humor en donkere satire is zeker niet voor iedereen weggelegd, maar ík vind het jammer dat deel twee en drie van de trilogie de geschiedenis niet hebben overleefd.